Ostatni dzień stycznia naznaczony będzie wydarzeniem wyjątkowym.
Tego dnia bowiem metropolita Poznański Stanisław Gądecki dokona
poświęcenia niedawno odnowionego kościoła parafialnego
p.w. Świętej Katarzyny Sieneńskiej w Choryni, który na konsekrację
czekał od 1851 roku.
Świątynia za sprawą ofiarności parafian i staraniom proboszcza ks. Mariana Derkaczewskiego,
odzyskała dawny blask. Uroczyste poświęcenie podniesie rangę miejsca spotkań miejscowej wspólnoty,
będącego dotychczas bardziej peryferyjną, niemającą centralnego znaczenia świątynią.
Warto przy tej okazji przyjrzeć się nieco temu urokliwemu kościółkowi, jego historii,
postaciom z nim związanym oraz symbolice samej konsekracji.
Historia skryta w mroku dziejów...
Najstarsze wzmianki dotyczące Choryni wiążą się z powstaniem parafii, które miało miejsce
w 1 poł. XIV wieku, po wydzieleniu jej z parafii wyskockiej. Wtedy też zapewne powstała
pierwsza świątynia dedykowana Wszystkim Świętym. Drewniany kościół w roku 1557 trafił
w ręce protestantów. Niestety, już po odzyskaniu świątyni przez katolików doszło do jej zniszczenia
w 1672 roku. Nową wzniesiono w 1697 roku staraniem Anny z Rosenów i Jakuba Śliwnickiego.
Przetrwała do roku 1850, kiedy strawił ją pożar. Fundatorem obecnej świątyni był
Józef Taczanowski (1799-1868). Wiele przesłanek wskazuje, że należał do loży masońskiej,
co w ówczesnych czasach nie było niczym niezwykłym ani wyjątkowym. Jego żoną była
Katarzyna z Hersztopskich (1801-1836). Ojcem chrzestnym ich najmłodszej córki – Zofii - był nie kto inny
jak Adam Mickiewicz, przebywający wówczas w Choryni. W gościnnych i otwartych progach
erudyty Józefa, Mickiewicz miał spotkać się ze swym bratem Franciszkiem, napisać Redutę Ordona,
jak też zainspirować swego gospodarza do chwycenia za pióro. Tym samym kościół w Choryni
za sprawa bytności wieszcza zyskał swe miejsce w historii. Upamiętnieniem pobytu mistrza
jest zainicjowane przez proboszcza jesienne „Czytanie Wieszcza", w trakcie którego,
przypominane są wybrane dzieła Mickiewicza. Pamiątką tych spotkań są wydrukowane teksty,
które otrzymuje każdy z gości.
Romantyzm zaklęty w kamieniu
Obecnie istniejący kościół wzniesiono w stylu neogotyku romantycznego. Był to jeden z nurtów historyzmu polegający na naśladowaniu stylistyki epok wcześniejszych. Chętnie wykorzystywał on rożne motywy, łącząc je w nową całość. Odzwierciedlał romantyczną tęsknotę za przeszłością, historią i mrokami dziejów. Szczególnie chętnie sięgano do średniowiecza, architektury romańskiej i gotyckiej oraz związanej z nimi symboliki. Kościół w Choryni należy do pierwszej fazy historyzmu, określanej mianem historyzmu romantycznego, w którym szczególną popularnością cieszył się neogotyk. Pierwotnie kościół w Choryni był nieotynkowany – surowość ceglanych elewacji przywoływała na myśl, średniowiecze z jego kamiennymi i monumentalnymi ceglanymi świątyniami. Nawiązaniem do gotyku były również ostrołukowe okna i portale wejściowe, a także umieszczone w narożach sześcioboczne pinakle (dekoracyjne elementy w formie smukłych, zwężających się wieżyczek o krawędziach dekorowanych tzw. żabkami). Równocześnie z kościołem powstała okazała, czworoboczna dzwonnica z ostrołukowymi arkadami, szkarpami i ceglaną, ażurową dekoracją zwieńczenia. Czerwień cegieł obu budowli musiała kontrastować z zielenią otaczającego parku, tworząc malowniczy i urokliwy obraz – efekt bardzo pożądany w XIX wieku. Stosunkowe oddalenie od dworu sprzyjało wędrówkom do niego parkowymi ścieżkami.
Świątynia – mauzoleum
Kościół w Choryni spełniał dwojaką funkcję. Poza miejscem kultu, za sprawą kwadratowej kaplicy grobowej dobudowanej od północy, był zarazem mauzoleum. Zgodnie z wielowiekową tradycją budowniczowie, fundatorzy i patronowie świątyń w zamian za łożenie na ich utrzymanie, zyskiwali prawo pochówku wewnątrz lub przy kościele. Połowa wieku XIX przyniosła liczne realizacje świątyń-mauzoleów. Dość wspomnieć wspaniałe mauzoleum Raczyńskich w Rogalinie czy kaplicę grobową Działyńskich w Kórniku. Wcześniej właściciele dóbr choryńskich znajdowali spoczynek m.in. przy klasztorze dominikanów w Kościanie. Współczesna kaplica grobowa pełni funkcje zakrystii, szczątki dobrodziejów natomiast przeniesiono do krypty.
Symbolika poświęcenia
Pod koniec ubiegłego roku zakończono remont świątyni. Jego symbolicznym zwieńczeniem
będzie uroczyste jej poświęcenie. Według współczesnych przepisów kościelnych, dedykacja świątyni składa się z 4 obrzędów: poświęcenia wody i pokropienia nią budynku i wiernych, namaszczenia ołtarza i ścian, okadzenia oraz oświetlenia ołtarza i kościoła. Pierwszy obrzęd stanowi przypomnienie chrztu oraz jest wyrazem symbolicznego oczyszczenia. Następnie olejem krzyżma świętego namaszcza się ołtarz (symbol stołu Ostatniej Wieczerzy, krzyża jako ołtarza i samego Chrystusa) i ściany. Psalm 118 mówi o kamieniu odrzuconym przez budujących, który stał się kamieniem węgielnym. Tak samo odrzucony Chrystus stał się fundamentem kościoła, a symbolizujący go ołtarz jest centrum każdej świątyni. Następnie w 12 lub 4 miejscach dokonuje się namaszczenia ścian, co odnosi się do symboliki 12 Apostołów i 12 warstw fundamentu Niebieskiego Jeruzalem, którego ziemskim odzwierciedleniem jest kościół. Ogień spalający kadzidło symbolizuje Ducha Świętego dopełniającego ofiarę Eucharystyczną, a wonny dym jest wyrazem unoszącej się ku niebu modlitwy wiernych. Ostatnim akcentem obrzędów będzie zapalenie świec na ołtarzu i oświetlenie kościoła, które symbolizuje Boską iluminację i mistyczną
„Światłość na oświecenie pogan". Położona przy uczęszczanym szlaku komunikacyjnym Choryń, największe swe tajemnice skrywa za parkowym płotem, wśród wielowiekowych drzew, muru dworu i kościoła. Być może nadchodzące poświęcenie będzie okazją do ich odkrycia i przybliżenia, a odnowiona i widoczna z daleka czerwona elewacja kościoła Świętej Katarzyny przyciągnie niejednego miłośnika historii...
GAZETA KOŚCIAŃSKA, 13 01 2016 r.
Dr Emilian Prałat